AYASOFYA CAMİİ KEBİR
86 yıllık hasret sona erdi, 24 Haziran Cuma günü mübarek Cuma namazı ile Ayasofya Camii ibadete açıldı, Allah’a şükürler olsun. Ayasofya sıradan bir camii değil fethin sembolüdür. Bu kadar anlam yükleyişimizin temelinde de bu vardır. Diğer camiiler dolmuyor ne gerek vardı ki gibi söylemlere uygun bir ibadethane değil Ayasofya Camii Kebir. Ayasofya Camii 29 Mayıs 1453 te Fatih Sultan Mehmet ve ordusu tarafından İstanbul fethedilince, kılıç hakkı olarak (bu çok meşru bir uygulamadır) büyük kumandan Fatih tarafından kilise aslından camii şerife çevrilmiş ve Fatih Vakfiyesine tapusu camii olarak kaydedilmiştir. Fatih Sultan Mehmet bir de vasiyet yayınlamıştır. O Fatih ki, Hz. Peygamber (s.a.v.) tarafından müjdelenmiş ve övülmüş büyük bir devlet adamı, şair ve ilim adamı aynı zamanda kaşiftir.
‘İstanbul mutlaka fethedilecektir. Onu fetheden komutan ne güzel komutan, o ordu ne güzel ordudur’ diyen Resulullah (s.a.v.) in övgüsüne kaç kumandan ve kaç ordu nail olabilmiştir. İşte bu büyük kumandan ve devlet adamının bizlere bir emanetidir Ayasofya Camii Kebir.
Ayasofya’nın tarihine bir göz atalım:
Tarihi yarımadada Fatih ilçesine bağlı Sultanahmet meydanında bulunan Ayasofya Camii, o zaman için İstanbul’da yapılmış en büyük Bizans kilisesi olup, aynı yerde üç kez inşaa edilmiştir.İlk yapıldığında Megale Ekklesia (Büyük Kilise ) adını almış, 5. yüzyıldan itibaren ise Hagia Sophia (Kutsal Hikmet) olarak adlandırılmıştır. Birinci Kilise İmparator Constantinos ’un (324–337) oğlu imparator Constantios (337–361) tarafından 360 yılında yaptırılmıştır. Bu kilise bazilikal planlı ve ahşap çatılıdır. Kilise 404 yılında İmparator Arcadios’a karşı, çıkan halk ayaklanmasında kısmen yakılmış ve harap olmuştur. 2. Kilise İmparator II. Theodosios (408–450) tarafından Mimar Ruffinos ’a 415 yılında inşaa ettirilmiştir. Bu yapı da yine bazilikal planlı, ahşap çatılı, 5 nefli ve 3 kapılı anıtsal girişli bir yapıdır. 2. Ayasofya da İmparator Iustinianos ( 527–565) aleyhine 532 yılında başlayan ve tarihte Nika ayaklanması olarak adlandırılan isyan sonucunda yanmış ve yıkılmıştır. Bugünkü Ayasofya İmparator Iustinianos tarafından dönemin iki önemli mimarı olan Miletos’lu (Milet) Isidoros ile Tralles’li (Aydın) Anthemios ’a yaptırılmıştır. Binanın yapımına 23 Şubat 532 tarihinde başlanmış,1000 usta ve 10.000 işçi ile 5 yılda tamamlanmış, 27 Aralık 537 yılında ibadete açılmıştır. Ayasofya’da 6. yüzyılda yapılan orjinal tavan mozaiklerinin bitkisel ve geometrik motifli olanları günümüze kadar ulaşmış, ancak tasvirli mozaikler ikonaklazma akımının bitiminden sonra yapılmıştır.
AYASOFYA NE ZAMAN CAMİ OLDU?
Ayasofya Fatih Sultan Mehmet tarafından İstanbul’un 1453 yılında fethi ile birlikte camiye çevrilmiş, çeşitli tarihi belgelerde harap durumda olduğu belirtilen yapı, İstanbul’un fethinden sonra hiçbir tahribata uğratılmadığı gibi, yapılan güçlendirme ve onarımlarla günümüze kadar en iyi şekilde korunmuştur. Ayrıca Osmanlı mimari unsurları ile yapılan ilave ve eklerle de kutsal bir mekân ve ibadethane olarak varlığını sürdürmüştür. Yapının içine 16. ve 17. yüzyıllarda minber, mihrap, vaaz kürsüleri, ahşap korkuluklar ilave edilmiştir. Sultan I. Mahmut döneminde kütüphane yaptırılmıştır. Burada yer alan çiniler 16. yüzyılın seçkin örneklerindendir. Sultan III. Murat zamanında minareler, Ayasofya avlusu içerisinde I. Mahmut tarafından şadırvan ve Sıbyan mektebi ve Sultan Abdülmecit döneminde muvakkithane yaptırılmıştır. Ayasofya’nın güney avlusunda III. Murat türbesi, Sultan III. Mehmet türbesi, Sultan II. Selim Türbesi, Şehzadeler Türbesi inşaa edilmiştir. Bizans döneminde Vaftizhane olan yapı ise Sultan I. Mustafa ve Sultan İbrahim türbesi haline getirilmiştir. Fatih Sultan Mehmet’in Ayasofya’yı camiye çevirdikten sonra kuzey tarafına bir medrese inşa ettirdiği bilinmektedir.
AYASOFYA NE ZAMAN MÜZE OLDU?
Ayasofya 24 Kasım 1934’ te Bakanlar Kurulu kararı ile müzeye dönüştürülerek 1 Şubat 1935’ te ziyarete açılmıştır. Ayasofya’nın müzeye dönmesi ile başlayan çalışmalar 15 yıl sürdü ve 1947'de tamamlandı.1996'da Dünya Anıtları İzleme listesine alınan Ayasofya'nın kubbesi ve minareleri, Dünya Anıtları Fonu'nun da desteğiyle 1997-2002 arasında restore edildi.Müze aynı zamanda UNESO Dünya Mirası listesinde yer aldı.
AYASOFYA CAMİİ KEBİR NİHAYET ASLINA DÖNDÜ
Ayasofya, Danıştay 10. Dairesinin hukuki kararı ve 17.07.2020 tarihli Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Diyanet işleri Başkanlığı’na bağlanarak Ayasofya Camii Kebir ismini aldı ve 24.07.2020 Cuma günü Cuma namazı ile de ibadete açılmış oldu, elhamdülillah..
Rabbim içini dolu etsin, ülkemize ve İslam Alemine mübarek olsun..
Lokman ÖZKUL
İlahiyatçı-Yazar
