İklim Kanunu Resmen Yürürlüğe Girdi: Türkiye'nin Yeşil Dönüşümünde Yeni Dönem Başladı

Türkiye'nin ilk "İklim Kanunu" Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Bu kapsamlı yasa, yeşil büyüme vizyonu ve net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda sera gazı azaltımı, iklim değişikliğine uyum ve karbon piyasası mekanizmaları gibi kritik alanlarda yeni düzenlemeler getiriyor. Kanun, kamu ve özel sektörde iklim değişikliğiyle mücadelede köklü değişiklikler öngörüyor.

Türkiye, iklim değişikliğiyle mücadelede önemli bir adım atarak ilk "İklim Kanunu"nu Resmi Gazete'de yayımladı. 2 Temmuz'da TBMM Genel Kurulu'nda kabul edilen bu kanun, ülkenin "yeşil büyüme" vizyonu ve "net sıfır emisyon" hedefine ulaşmasında temel bir yol haritası sunuyor. Yeni yasal çerçeve, sera gazı emisyonlarının azaltılması, iklim değişikliğine uyum faaliyetleri, planlama ve uygulama araçları, finansal mekanizmalar ile izin ve denetim süreçlerine ilişkin usul ve esasları belirliyor.

İklim Değişikliğiyle Mücadelede Temel İlkeler ve Yeni Tanımlar

Kanun, iklim değişikliğiyle mücadelede "Adil geçiş", "Birincil piyasa", "Denkleştirme", "Emisyon Ticaret Sistemi (ETS)", "Gömülü sera gazı emisyonları" ve "Gönüllü karbon piyasaları" gibi önemli tanımları içeriyor. Ayrıca, "iklim adaleti" gibi kavramlara da yer veriliyor.

Türkiye'nin iklim değişikliğiyle mücadelede benimseyeceği genel ilkeler arasında "ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluklar ve göreceli kabiliyetler" ilkesi öne çıkıyor. Eşitlik, iklim adaleti, ihtiyatlılık, katılım, entegrasyon, sürdürülebilirlik, şeffaflık, adil geçiş ve ilerleme yaklaşımları bu mücadelenin temelini oluşturacak. Kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişiler, kamu yararı gözetilerek alınacak tedbirlere ve düzenlemelere uymakla yükümlü olacaklar.

Ulusal Katkı Beyanı'nda belirlenen net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda ülkenin kalkınma öncelikleri ve özel koşulları göz önünde bulundurulacak. Sera gazı emisyonlarının azaltımı ve iklim değişikliğine uyum faaliyetlerindeki ilerlemeler, İklim Değişikliği Başkanlığı tarafından yıllık bazda izlenecek.

İklim Değişikliği Başkanlığı, gerekli tedbirlerin alınması, kurumlar arası koordinasyonun sağlanması, faaliyet ve standartların belirlenmesi, karbon fiyatlandırmasına ilişkin piyasa mekanizmalarının düzenlenmesi konularında yetkili kurum olarak belirlendi. Kamu kurum ve kuruluşları ile özel sektör, bu çerçevede plan ve projeler hazırlayacak, uygulayacak ve iş birliği yapacak. Başkanlık, Kişisel Verilerin Korunması Kanunu hükümleri saklı kalmak kaydıyla, düzenlemenin uygulanmasına yönelik gerekli bilgi, belge ve veriyi doğrudan talep etme yetkisine sahip olacak.

Sera Gazı Emisyon Azaltımı ve Uyum Faaliyetleri

Kanun, sera gazı emisyonlarının Ulusal Katkı Beyanı, net sıfır emisyon hedefi ve İklim Değişikliği Başkanlığı tarafından yayımlanan strateji ve eylem planları doğrultusunda azaltılmasını öngörüyor. Sektörel bazda belirlenen azaltım faaliyetleri, ilgili kurum ve kuruluşların görev ve sorumlulukları dahilinde gerçekleşecek.

Kurum ve kuruluşlar, orta ve uzun vadeli hedeflerini içeren planlama araçlarını sera gazı emisyon azaltım faaliyetleri çerçevesinde uyarlamak, hazırlamak, uygulamak, izlemek ve güncellemekle yükümlü olacaklar. Enerji, su ve hammadde verimliliği, yenilenebilir enerji kullanımı, karbon ayak izi azaltımı, sıfır atık sistemi gibi adil geçiş gerekliliklerini gözeten önlemler alınacak.

Net sıfır emisyon hedefine ulaşmak için orman, tarım, mera ve sulak alanlarda karbon yutağı kayıpları engellenecek, yutak alanların ve korunan alanların artırılması sağlanacak.

İklim Değişikliğine Uyum Faaliyetleri

Ulusal Katkı Beyanı, net sıfır emisyon hedefi ve İklim Değişikliği Başkanlığı tarafından belirlenen stratejiler doğrultusunda, ilgili kurum ve kuruluşlar iklim değişikliğiyle ilişkili kayıp ve zararları önlemek, riskleri en aza indirmek ve fırsatlardan yararlanmak üzere uyum faaliyetleri gerçekleştirecek.

Su kaynaklarının etkin yönetimi, ekosistem ve biyolojik çeşitlilik üzerindeki iklim etkilerinin azaltılması, denizel ve karasal korunan alanların muhafazası, arazi tahribatının dengelenmesi gibi alanlarda tedbirler alınacak. Tarım sektöründe ise iklim değişikliğine dirençli ürün deseni ve gıda güvenliği hedefleri doğrultusunda, ekosistem temelli uyum yaklaşımları ve doğa temelli çözümler yaygınlaştırılacak. İklim değişikliğine bağlı afetlerin neden olduğu kayıp ve zararları azaltmak amacıyla risk değerlendirme, izleme, bilgilendirme ve erken uyarı sistemleri geliştirilecek.

Her ilde Vali başkanlığında İl İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu kurulacak ve yerel iklim değişikliği eylem planları hazırlanacak.

Finansal Araçlar ve Destek Mekanizmaları

İklim değişikliğiyle mücadele faaliyetleri ve yatırımları için iklim finansmanı ve teşvik kaynakları geliştirilecek. Yeşil ve sürdürülebilir sermaye piyasası araçları, banka finansmanı ve diğer finansman araçları teşvik edilecek. Döngüsel ekonomi hedefleri ve sıfır atık uygulamaları çerçevesinde ürünlerin yeniden kullanımı, atıkların değerlendirilmesi ve geri dönüşüm oranlarının belirlenmesine yönelik çalışmalar yapılacak.

İklim Değişikliği Başkanlığı, ulusal, sektörel ve tematik raporlar hazırlayacak, iklim değişikliği teşvik mekanizmaları geliştirecek ve Türkiye Yeşil Taksonomisini kuracak. Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (SKDM) kurulabilecek ve bu mekanizmaya ilişkin usul ve esaslar Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenecek.

Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) ve Yeni Yükümlülükler

Türkiye'nin ilk İklim Kanunu, İklim Değişikliği Başkanlığı tarafından Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) kurulmasını, ulusal tahsisat planlamasının hazırlanmasını ve tahsisatların dağıtımını öngörüyor. ETS kapsamında doğrudan sera gazı emisyonlarına neden olan faaliyetleri yürüten işletmelerin, Başkanlıktan sera gazı emisyon izni alması zorunlu hale gelecek. Tahsisat teslim yükümlülüğünü yerine getirmeyen işletmelere yaptırımlar uygulanacak. Ücretsiz tahsisatlar, tarihsel emisyon verileri veya kıyaslama değerleri nispetinde sağlanabilecek ve ulusal tahsisat planları Resmi Gazete'de yayımlanacak.

Karbon Piyasası Kurulu ve Danışma Kurulu

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı başkanlığında Karbon Piyasası Kurulu oluşturulacak. Kurul, ulusal tahsisat planını onaylayacak, ücretsiz tahsisatların dağılımına karar verecek, birincil piyasada satışa sunulacak tahsisat miktarını belirleyecek ve uluslararası karbon piyasasına konu olacak sektör, proje ve faaliyetleri tespit edecek.

Danışma Kurulu ise Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Başkanı başkanlığında, çeşitli sektör temsilcilerinden oluşacak ve ETS ile uluslararası karbon piyasası ile ilgili istişari nitelikte kararlar alacak.

İdari Para Cezaları ve Denetim Yetkisi

Kanun, belirlenen yükümlülüklere uyulmaması halinde çeşitli idari para cezaları öngörüyor. Sera gazı emisyonlarının takibine ilişkin yasaklara aykırı hareket edenlere 500 bin Türk Lirasından 5 milyon Türk Lirasına kadar, ozon tabakasını incelten maddelere ilişkin kurallara uymayanlara 2,5 milyon Türk Lirasına kadar, florlu sera gazlarına ilişkin kurallara uymayanlara da benzer oranlarda idari para cezaları uygulanacak. ETS kapsamındaki işletmelere bu cezalar iki katı olarak uygulanacak.

Sera gazı emisyon izni almadan faaliyet gösteren veya süresi biten izinlerle faaliyetlerine devam eden işletmelere yüksek idari para cezaları verilecek. Ayrıca, ETS'ye ilişkin süresi içinde tahsisat tesliminde bulunmayanlara da ciddi cezalar uygulanacak. İdari para cezası miktarı her bir fiil için 50 milyon Türk Lirasını geçemeyecek.

İklim Değişikliği Başkanlığına, Çevre Kanunu hükümlerine uyulup uyulmadığını denetleme yetkisi verildi. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) da Emisyon Ticaret Sistemi'ne ilişkin piyasa bozucu davranışları denetleme yetkisine sahip olacak ve bu tür ihlallerde gerçek kişilere 2 milyon, tüzel kişilere ise 20 milyon Türk Lirasına kadar idari para cezası uygulayabilecek.

Kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte, pilot dönem uygulaması yapılacak ve bu dönemde idari para cezaları %80 oranında indirilecek. ETS kapsamına dahil olacak işletmeler, 3 yıl içinde sera gazı emisyon izni almak zorunda olacaklar. Projelerini karbon kredisi kayıt sistemine kaydettirmeyenlere de idari para cezası uygulanacak.

Bu kanun, Türkiye'nin iklim değişikliğiyle mücadelesinde yeni bir dönemin başlangıcını işaret ediyor ve ülkenin uluslararası yükümlülüklerini yerine getirme yolunda önemli bir adım oluşturuyor.